Contact en contract: de secure base coach aan het werk

In iedere relatie zijn er regels: geschreven en ongeschreven. In je opvoeding krijg je de eerste boodschappen mee. Boodschappen over wie je bent, wat je wel en niet mag doen, hoe je met elkaar omgaat, waar je wel en niet over spreekt. Deze boodschappen vormen je script. Positieve, bekrachtigende boodschappen (permissies) zijn bijvoorbeeld: je mag er zijn, je mag succes hebben, je mag erbij horen. Negatieve boodschappen (stoppers) zijn bijvoorbeeld: wees niet jezelf, wees niet belangrijk, heb geen succes. Als antwoord op deze boodschappen ontwikkel je gedrag dat tot goedkeuring van je ouders leidt.¹³⁹ Het antwoord dat je daar leerde geven, is vaak zo vanzelfsprekend dat je je niet bewust bent dat deze regels voor anderen niet gelden of anders zijn.

Wanneer je je cliënten voor de eerste keer ontmoet, geven ze je bij het eerste contact en het eerste welkom al zoveel signalen. Signalen die in het licht van transitie en begeleiding daarvan vaak een grote betekenis hebben. In ieder nieuw contact nemen jullie je eigen set aan regels mee: de basis voor de ongeschreven regels in de relatie. De manier waarop het eerste contact verloopt, is bepalend voor de inhoud van het contract dat bewust en onbewust wordt afgesloten. Haal je je cliënt op aan de deur of zoekt hij zelf zijn weg naar de coachruimte? Komen jullie meteen ter zake of starten jullie met een kop koffie? Zijn alle onderwerpen welkom, of zijn er onderwerpen waar jullie niet over spreken? Er ontstaat een psychologisch contract op basis van onuitgesproken regels, behoeften en verwachtingen. Dit contract vormt de basis voor de omgangsnormen in het contact. Dit ontstaat vaak onuitgesproken en is gebaseerd op eerdere ervaringen van de betrokkenen. Zowel de mooie als de minder mooie ervaringen die zijn opgedaan zijn hierbij van invloed.

Ook tussen jou als begeleider en de cliënt ontstaat een psychologisch contract van ongeschreven regels. Doordat je je eigen regels en de daaruit voortkomende patronen hebt leren kennen, ben je in staat om dit te herkennen bij jezelf en de ander en dit bespreekbaar te maken.

Door expliciet te maken waarvoor de relatie wordt aangegaan en welke rol eenieder hierin neemt, breng je focus aan in het contact. Wat is de vraag waarmee de cliënt komt? Wat maakt dat deze vraag nu belangrijk is in het leven van de cliënt om op te pakken? Dit geldt zowel voor de begeleiding van individuen als teams. Als begeleider verken je in de eerste ontmoeting het vraagstuk en doorvoel je of de cliënt – met deze vraag op dit moment – bij jou op de juiste plek is. Schets gerust iets van de context over hoe de begeleiding eruit kan zien. Mocht je tot de conclusie komen dat je niet de juiste match bent, dan is dit ook het moment om dat ter tafel te brengen.

De secure base coach aan het werk met contact en welkom

Contact en welkom – Werken met individuen

Je zou de eerste vraag van Bob kunnen opvatten als een beleefde vraag van iemand die voor het eerst ergens komt. Maar de schaamte die hij later zegt te voelen, laat op deze vraag een heel ander licht schijnen. Alsof hij zich afvraagt: ‘Welke plek is er voor mij wanneer ik mij schaam? Ben ik met mijn schaamte nog steeds welkom?’ Daarom is het als secure base coach van belang met een open hart gevoelig te zijn voor alle signalen die de cliënt bewust en onbewust uitzendt. De cliënt is bij je gekomen met een begeleidingsvraag en vraagt zich bewust of onbewust af of hij hiermee bij jou welkom is. Dit geldt echter net zo goed voor jou als begeleider. Het is daarom belangrijk dat ook jij van jezelf weet wat er bij jou speelt bij de thema’s contact en welkom.¹⁴⁰

Waar je met je cliënt stilstaat bij de vraag hoe hij heeft geleerd welkom te zijn en welkom te heten, speelt deze vraag voor jou als begeleider ook een grote rol. Hoe jullie het contact samen vormgeven, legt de basis van het psychologische contract tussen jullie, waarover we eerder in dit artikel al schreven. Dat contract is gebaseerd op eerdere levenservaringen van zowel jou als die van je cliënt. Hoe zagen jullie beiden dat jullie ouders, jullie broers en zussen, jullie klasgenoten en jullie vrienden met elkaar omgingen en contact maakten? Wat gebeurde er op de momenten dat verwachtingen en verlangens in het contact konden worden vervuld? En wat gebeurde er wanneer dat niet het geval was? Welke overtuigingen werden er gevormd en hoe spelen deze in het hier-en-nu een rol?

Het is als begeleider goed om je te realiseren dat ieder welkom, ieder nieuw contact voor je cliënt ook een afscheid in zich heeft. Waar heeft de cliënt afscheid van te nemen wanneer hij bij jou om hulp vraagt en met jou een persoonlijke reis gaat maken? Vaak starten mensen een begeleidingstraject, omdat ze merken dat het in hun dagelijks leven op de een of andere manier niet loopt zoals ze willen, dat het niet stroomt. En de oorzaken zijn natuurlijk divers en talrijk. Een ding is echter zeker: wanneer cliënten een nieuw begin willen maken, dan zullen ze onder ogen moeten zien dat afscheid nemen van het oude een voorwaarde is. Je kunt niet welkom heten, als je niet eerst afscheid hebt genomen.

Om werkelijke verandering in je leven te kunnen vormgeven, heb je jezelf welkom te heten. Met alle ervaringen die je in de loop van je leven hebt opgedaan, positief en negatief. Mooi en pijnlijk. Vreugdevol en verdrietig. Daarvoor heb je mensen nodig die een secure base voor je zijn, die je welkom heten, vertrouwen bieden en veiligheid (caring). Door wie je aangemoedigd, gesterkt en uitgedaagd wordt (daring) om risico te nemen en afscheid te nemen van oude overtuigingen. Een secure base kan in principe alles en iedereen zijn. Vaak is het een persoon, maar het kan ook een plek zijn, een gebeurtenis, een andere ervaring. Secure bases helpen je om jezelf en alles wat in je is, welkom te heten, zodat je het in verbinding kunt brengen met deze secure base en het kunt onderzoeken. Wanneer je dat wat jou vasthoudt en belemmert kunt neerleggen bij iemand die zich met je verbindt, je welkom heet, ziet, dan kan dat een nieuw begin en een einde van belemmerende patronen betekenen.

Wanneer een ander je werkelijk welkom heet, helpt dat om jezelf in een ander licht te bezien. Je hoeft jezelf niet langer het aloude, bekende en zelfde verhaal te vertellen, maar kunt op zoek gaan naar een nieuw verhaal, een nieuw perspectief op dezelfde werkelijkheid. Dat is de belofte van welkom heten. En die belofte mag je als secure base begeleider altijd zijn voor onze cliënten.

Contact en welkom – Werken met teams

Wat Aleid haarfijn aanvoelt, is dat het team een plek is met een verleden. Dat verleden heeft invloed op het heden en ook op de toekomst. En het is van invloed op hoe er van mensen afscheid genomen is en hoe mensen welkom worden geheten. Dat is misschien wel de vraag die Aleid zichzelf stelt: hoe ziet mijn welkom in dit team eruit? En wat betekent dat welkom voor mijn plek hier?

De start die mensen maken in een team kent twee perspectieven: dat van de persoon zelf en dat van de groep waarin hij landt. De nieuwe collega landt met zijn geschiedenis in een groep die ook een verleden heeft.

De eerste werkdag is in belangrijke mate bepalend voor de rest van je loopbaan binnen het team en de organisatie. Dit eerste contact, de aandacht die er wel of niet is, is mede bepalend voor hoe je je toevertrouwt aan het team en de organisatie en dus loyaliteit ontwikkelt. Is er een warm welkom? Is de werkplek klaar? Word je rondgeleid? Zijn de laptop en telefoon meteen beschikbaar? Nemen teamleden tijd voor een eerste kennismaking? Zijn er al meetings ingepland? Bij grote organisaties wordt er naast het welkom op de werkplek vaak ook een welkom in de brede organisatie georganiseerd voor alle nieuwkomers. Zo kan er ook een netwerk buiten het eigen team ontstaan. En, zoals in het geval van Aleid, soms valt de start van het werken in een team en organisatie samen met een ontwikkelings- of begeleidingstraject.

Teamontwikkeling vergt inzicht en erkenning van alle betrokkenen dat ze met wie ze zijn en met hun verleden bijdragen aan de dynamiek in de groep. Vervolgens moeten ze bereid zijn om op gezette tijden met elkaar in dialoog te gaan over die geschiedenis en de invloed daarvan op ieders handelen in het team. Om zich als team te ontwikkelen, moet de groep in de gelegenheid worden gesteld om de positieve en negatieve impact van het verleden aan te kijken en daarmee in het reine te komen. Dat vraagt leiderschap, de bereidheid om verantwoordelijkheid te nemen voor je eigen handelen en dat van de ander in de verbinding. Van alle teamleden, van de leidinggevende en van de begeleider. Dit leiderschap draagt bij aan psychologische veiligheid waarover je meer kunt lezen in het artikel 'Hechting en veerkracht'.

Binnen de context van teams en organisaties is er voortdurend sprake van veranderingen. Grote en kleine veranderingen zorgen voor groei en ontwikkeling; ze vormen het bestaansrecht van zowel het team als de organisatie. Deze veranderingen luiden iedere keer een nieuw begin in waartoe de medewerkers zich hebben te verhouden. Soms passen mensen zich haast onzichtbaar en terloops aan, maar vaker zal dit proces aandacht vragen.

Het mechanisme van eerst afscheid nemen van het oude alvorens je je kunt verbinden aan het nieuwe, geldt op alle niveaus van verandering. Ook wanneer de verandering op organisatieniveau wordt doorgevoerd, kan er op individueel niveau een transitieproces plaatsvinden. Het onvoldoende aandacht hebben voor de transitie die nodig is om opnieuw te verbinden aan de organisatie is een van de belangrijkste factoren waarom veranderingen falen.

Als teambegeleider sta je met de medewerkers voortdurend stil bij de transitie die ze doormaken, zowel als individu als in teamverband. Iedereen in het team doorloopt het transitieproces op een andere manier en in een ander tempo. Het vormgeven aan transitie vergt dan ook maatwerk. Als begeleider zet je werkvormen in die iedere medewerker de ruimte geven om te reflecteren op zijn eigen transitie en deze in contact te brengen met (die van) de groep.

Door een veilige plek te bieden waar het verhaal van eenieder welkom is, kunnen de medewerkers individueel en als groep de beweging van oud naar nieuw inzetten om zo contact te maken met de nieuwe werkelijkheid. Doordat de andere medewerkers getuigen zijn van dit proces, wordt de verandering bekrachtigd en bemoedigd. Zo wordt er gezamenlijk een nieuw begin ingeluid.

Oefeningen met je cliënt

Oefeningen met het team